Naukowiec dnia – Abraham Darby III

Abraham Darby III, angielski producent żelaza, urodził się 24 kwietnia 1750 roku. Darby pochodził z długiej linii mistrzów żelaza, którzy pracowali w Coalbrookdale w Shropshire. Jego dziadek, Abraham I, wynalazł w 1709 roku wielki piec opalany koksem (poprzednie wielkie piece wykorzystywały węgiel drzewny jako paliwo, ale w Anglii kończyło się drewno na węgiel drzewny, podczas gdy węgiel na koks był obfity, zwłaszcza w Coalbrookdale). W 1774 r. Abraham III zaangażował się w projekt budowy żelaznego mostu na rzece Severn w Shropshire.

Most żelazny, współczesna fotografia (Wikipedia)

W 1773 r. Thomas Pritchard, architekt z Shrewsbury, 17 mil w górę rzeki, złożył propozycję budowy mostu żelaznego, który połączyłby przemysłowe miasto Broseley, na południowym brzegu Severn, z Madeley, na północnym brzegu, oraz z Coalbrookdale. Ważni członkowie społeczności lokalnej z tego obszaru spotkali się w 1774 roku i zgodzili się przedłożyć Parlamentowi propozycję ustawy o autoryzacji. Abraham Darby III był jednym z tych ojców obywatelskich. Parlament zatwierdził plan w 1776 roku, a Darby wygrał kontrakt na dostawę żelaza. Jednak Pritchard zmarł w 1777 roku i Darby musiał kontynuować prace sam, przekształcając wstępny projekt Pritcharda w rzeczywistość.

Widok z lotu ptaka na Iron Bridge i okolicę (coachbookings.com)

Most miał opierać się na 5 równoległych łukach połączonych kratownicą, o rozpiętości 100 stóp. Łuki zostały odlane w dwóch częściach, każda połowa o długości około 70 stóp, i skręcone razem na środku (czyli na górze). Rodzinne piece Darby’ego znajdowały się w Coalbrookdale, kilka mil stąd, ale kupił on dwa piece w Bedlam, niecałe 1500 stóp od miejsca budowy mostu, więc większość odlewów wykonano właśnie tam. Przęsła i ich podpory wymagały prawie 500 oddzielnych odlewów (nie licząc 1000 odlanych elementów, które zostały użyte do budowy podbudowy drogi i poręczy). Elementy przęseł były odlewane z piasku i zamiast ze standardowej formy, były odlewane na wymiar, co oznacza, że każdy odlew był nieco inny. Wiele elementów mostu ma odlaną datę „1779”.

Pięć żeliwnych łuków, które wspierają Żelazny Most (knitigatingcircumstances on wordpress.com)

Most został ukończony w 1779 roku, ale nie został otwarty dla ruchu do 1 stycznia 1781 roku; opóźnienie w otwarciu było spowodowane brakiem jakichkolwiek dróg dojazdowych, które musiały zostać zbudowane przed mostem, który mógł być używany. Żelazny Most wciąż stoi, co jest dość niesamowite. Bez wątpienia jednym z powodów jego długowieczności jest to, że most został drastycznie nadbudowany, z większą ilością żelaznych podpór niż było to naprawdę konieczne dla mostu tej wielkości. Wiele z podpór obecnie popękało, ale pozostało wystarczająco dużo nienaruszonych, aby nadal można było z niego korzystać, choć obecnie jest on ograniczony wyłącznie do ruchu pieszego. Jedną z ciekawszych cech mostu są łączenia w rozporach, które podtrzymują i łączą duże łuki. Pritchard, stolarz, nie bardzo wiedział, jak połączyć ze sobą odlewy żelazne, więc w wielu miejscach używał połączeń drewnianych, takich jak jaskółczy ogon i wpust i czop, aby połączyć swoje żelazne dzieła. Darby’emu udało się sprawić, że jaskółcze ogony zadziałały.

Detail of Iron Bridge, showing dovetails (designingbuildings.co.uk)

W Ironbridge znajduje się muzeum (miasto to jedno słowo, most dwa), zwane Ironbridge Gorge Museum, które posiada dioramę odtwarzającą most i wąwóz w miniaturze (ale nie zbyt miniaturowej – diorama ma 40 stóp długości). Jeśli więc pojedziesz do miasta Ironbridge, możesz zobaczyć model Iron Bridge w skali, a następnie możesz wyjść na zewnątrz i zobaczyć go w pełnym rozmiarze. Podwójna gratka.

Model Iron Bridge, Ironbridge Gorge Museum (Ironbridge Gorge Museum via Wikimedia commons)

Trudno przecenić znaczenie Iron Bridge. Został on zbudowany na samym początku rewolucji przemysłowej w Anglii, w samym geograficznym centrum tej rewolucji. Jak ujął to jeden z historyków, Żelazny Most był tak ważny nie dlatego, że pokazał, jak powinno się budować żelazne mosty, ale dlatego, że pokazał, iż żelazny most można zbudować. W jego następstwie ludzie zaczęli używać żelaza do wszystkiego – nadproży drzwiowych, ram okiennych, drzew osiowych, słupków milowych, kamieni nagrobnych – i Rewolucja Przemysłowa, zwana też Żelazną, ruszyła z kopyta.