Kod dostępu do strony

Przed zabójczymi wielorybami i niedźwiedziami polarnymi, przed rekinami i tyranozaurami, najlepszym drapieżnikiem na świecie było prawdopodobnie dziwaczne zwierzę zwane Anomalocaris. Żyło ono w okresie kambryjskim, ponad pół miliarda lat temu, kiedy życie ograniczało się do mórz, a zwierzęta przybierały dziwaczne kształty, których nie widziano od tamtego czasu.

Wielu naukowców uważa, że Anomalocaris rządził tym pierwotnym światem jako główny drapieżnik. Mierząc do metra długości, był największym łowcą swoich czasów. Ścigał ofiary za pomocą falujących płatów po bokach i dużego ogona w kształcie wachlarza. Chwytał je wielkimi kolczastymi ramionami. Wgryzał się w nie kwadratową, wyłożoną zębami paszczą. I śledził je za pomocą dużych oczu z łodygami. (Zobacz Prezi poniżej dla wycieczki anatomii Anomalocaris, lub załaduj pojedynczy obraz ze wszystkimi informacjami.)

Teraz, John Paterson z University of New England, Armidale, odkrył nowe skamieniałe oczy, które jego zdaniem należały do Anomalocaris. Jeśli ma rację, ten łowca miał niezwykle ostrą wizję jak na swoje czasy, dorównującą tej, którą mają prawie wszystkie współczesne owady.

Wiemy, że Anomalocaris miał dwoje dużych oczu, które wystawały z jego głowy na szypułkach. Ale podczas gdy ramiona, ciało i usta zwierzęcia skamieniały dobrze, czas nie był łaskawy dla jego oczu. Do tej pory były one znane tylko z ich zarysów.

Paterson zmienił to, znajdując parę dobrze zachowanych oczu w Emu Bay Shale, formacji skalnej w Południowej Australii. „To złoże jest znane z zachowania organizmów o miękkich ciałach, w tym tkanek miękkich, takich jak gruczoły trawienne i mięśnie” – mówi Paterson. Mimo to, oczy są niezwykle rzadkie. Paterson znalazł tylko dwa spośród około 5 000 okazów.

Oba mają dwa centymetry długości i kształt gruszki, co czyni je większymi i dłuższymi niż jakiekolwiek inne oczy zwierząt z tego samego obszaru. Jedynym stworzeniem wystarczająco dużym, aby je posiadać jest Anomalocaris, a naukowcy wcześniej znaleźli co najmniej dwa gatunki tego dużego drapieżnika w Emu Bay.

Powierzchnie oczu pokryte są maleńkimi soczewkami, upakowanymi w sześciokątną siatkę. To klasyczna struktura oczu złożonych znalezionych w dzisiejszych stawonogach – masywnej grupie, która obejmuje wszystkie owady, kraby, pająki i inne. Paterson szacuje, że każde oko ma co najmniej 16 700 pojedynczych soczewek po najlepiej zachowanej stronie. Jeśli całe oko było pokryte tymi soczewkami, rzeczywista liczba była prawdopodobnie znacznie wyższa.

Jeśli tak jest, Anomalocaris ma jedne z największych i najbardziej wyrafinowanych oczu złożonych, jakie kiedykolwiek znano. Mierząc kąty poszczególnych soczewek, Paterson szacuje, że zwierzę miało też bardzo ostry wzrok. „Tylko kilka stawonogów ma podobną lub lepszą rozdzielczość, jak na przykład współczesne drapieżne ważki, które mogą posiadać do 28 000 soczewek w każdym oku” – mówi Paterson (tak jak u jastrzębia błękitnego poniżej).

Oczy cementują pozycję Anomalocaris jako najlepszego drapieżnika swoich czasów. „Anomalocaris widziałby swój świat z wyjątkową wyrazistością podczas polowania w dobrze oświetlonych wodach” – mówi Paterson. „Miałby blisko 360-stopniowe widzenie”. Jego ostry wzrok mógł nawet eskalować ewolucyjny wyścig zbrojeń ze swoją ofiarą, wyzwalając szereg adaptacji obronnych.

Paterson twierdzi również, że oczy potwierdzają, iż Anomalocaris był wczesnym stawonogiem, gdyż jest to jedyna grupa posiadająca oczy złożone. Jeśli to prawda, oczy złożone ewoluowały bardzo wcześnie w historii tej grupy, a na pewno zanim rozwinęły one swoje wyraźnie twarde szkielety zewnętrzne.

Ale Jan Bergstrom ze szwedzkiego Muzeum Historii Naturalnej nie jest przekonany, że oczy należą do Anomalocaris w ogóle. „Autorzy mają trudności w znalezieniu twardych dowodów na ich wniosek”, mówi. Zauważa, że oczy Anomalocaris są daleko od siebie, podczas gdy te z Emu Shale prawie się stykają (choć Paterson kontruje, że głowa zwierzęcia mogła zostać ściśnięta z czasem).

Ale Bergstrom mówi też: „Z drugiej strony, duże oczy z ostrym wzrokiem pasowałyby do myśliwego… a anomalocarididy potrzebowałyby dużych oczu”. Dodaje: „To oczywiście interesujące, że tak wyrafinowane oczy rozwinęły się tak wcześnie, do kogokolwiek należały.”

Anomalocaris nie jest obcy kontrowersyjnym częściom ciała. Został odkryty w sposób fragmentaryczny, a jego różne cechy były uważane za zupełnie inne zwierzęta. Joseph Whiteaves znalazł chwytne ramiona w 1892 roku i uznał je za ogony krewetkopodobnych zwierząt (stąd nazwa stworzenia – Anomalocaris, czyli dziwna krewetka). Charles Walcott znalazł osobno usta w kształcie pierścienia i zidentyfikował je jako meduzę zwaną Peytoia. Simon Conway Morris znalazł ciało i pomylił je z gąbką, którą nazwał Laggania.

Części te były w rzeczywistości częścią tego samego zwierzęcia, co ostatecznie wykazali Harry Whittington i Derek Briggs. W 1981 roku ponownie zbadali oni wcześniejszą skamielinę, by wykazać, że „krewetka” i „meduza” były w rzeczywistości połączone. W końcu ujawnili prawdziwy kształt zwierzęcia w całej jego dziwaczności.

Nawet teraz jego anatomia jest kwestionowana. Niektórzy widzą kolczasty pysk i chwytne ramiona jako oznaki potężnego łowcy (patrz grafika). Na dodatek uważa się, że Anomalocaris zadał ślady ugryzień, które można znaleźć na niektórych trylobitach (grupa wszechobecnych kambryjskich stworzeń o twardej skorupie). Fragmenty trylobitów znaleziono również w skamieniałych odchodach, które są zbyt duże, by mogły być wykonane przez jakiekolwiek inne zwierzę.

Ale Whitey Hagadorn z Amherst College argumentował, że usta i zęby Anomalocarisa były zbyt miękkie, by przełamać gruby pancerz trylobitów, a płytki i końcówki nigdy nie wykazały żadnych oznak zużycia. Zdaniem Hagadorna, Anomalocaris celował raczej w ofiary o miękkich ciałach, niż był przerażającym łowcą trylobitów.

Patrząc na historię zwierzęcia, nie powinniśmy być zaskoczeni, jeśli debaty takie jak te będą nadal częścią spuścizny Anomalocaris, nawet 515 milionów lat po śmierci ostatniego z nich.