Archives

„To nasza wiedza – rzeczy, których jesteśmy pewni – sprawia, że świat się psuje i powstrzymuje nas przed widzeniem i uczeniem się”, napisał Lincoln Steffens w swoim pięknym eseju z 1925 roku. Choć może to być przeszywająco prawdziwe, wiemy co najmniej od czasu słynnej Alegorii jaskini Platona, że „większość ludzi nie tylko dobrze czuje się w swojej ignorancji, ale jest wrogo nastawiona do każdego, kto na nią wskazuje”. Chociaż nauka jest napędzana przez „na wskroś świadomą ignorancję”, a duchowa ścieżka wybrukowana jest napomnieniami przeciwko iluzji dogłębnego zrozumienia, trzymamy się naszej wiedzy – naszej niepełnej, niedoskonałej, nieskończenie wielkiej wiedzy – tak jak trzymamy się samego życia.

A jednak kontur tego, co wiemy, jest zaledwie sylwetką rzuconą przez nieskończone światło nieznanego na ekran tego, co poznawalne. Wielki E.F. Schumacher uchwycił tę dziwną dynamikę w koncepcji adaequatio – pojęciu, że „rozumienie poznającego musi być adekwatne do tego, co ma być poznane”. Ale jak stawić czoła naszej niewystarczalności z łaską i mądrze negocjować to odwieczne napięcie między tym, co znane, a tym, co nieznane, poznawalne i niepoznawalne?

To właśnie bada libańsko-amerykański uczony, statystyk i eseista Nassim Nicholas Taleb w części swojego nowoczesnego klasyka The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable (biblioteka publiczna) – pouczające dociekania na temat niepoznawalnych i nieprzewidywalnych zdarzeń odstających, które wywołują głębokie zmiany, oraz naszej tendencji do produkowania łatwych wyjaśnień post factum opartych na naszej ograniczonej wiedzy.

Taleb wykorzystuje niecodzienny związek legendarnego włoskiego pisarza Umberto Eco z książkami i czytaniem jako przypowieść o najbardziej owocnym związku z wiedzą:

Pisarz Umberto Eco należy do tej niewielkiej klasy uczonych, którzy są encyklopedyczni, wnikliwi i nie są zupełni. Jest posiadaczem wielkiej osobistej biblioteki (zawierającej trzydzieści tysięcy książek) i dzieli gości na dwie kategorie: tych, którzy reagują „Wow! Signore professore dottore Eco, jaką ma pan bibliotekę! Ile z tych książek pan przeczytał?” oraz tych drugich – bardzo niewielka mniejszość – którzy rozumieją, że prywatna biblioteka nie jest dodatkiem podnoszącym ego, ale narzędziem badawczym. Przeczytane książki są o wiele mniej wartościowe niż te nieprzeczytane. Biblioteka powinna zawierać jak najwięcej tego, czego nie wiesz, jak twoje środki finansowe, oprocentowanie kredytów hipotecznych i obecnie ciasny rynek nieruchomości pozwala umieścić tam. Z wiekiem będziesz gromadził więcej wiedzy i więcej książek, a rosnąca liczba nieprzeczytanych książek na półkach będzie na ciebie groźnie spoglądać. Rzeczywiście, im więcej wiesz, tym większe rzędy nieprzeczytanych książek. Nazwijmy ten zbiór nieprzeczytanych książek antybiblioteką.

Sam Taleb poruszył w międzyczasie osobliwy związek ludzkości ze znanym i nieznanym w swojej encyklopedii wymyślonych krain, której samo istnienie jest kolejnym symptomem naszej kompulsywnej tendencji do wypełniania luk w naszym rozumieniu konkretnymi obiektami „wiedzy”, nawet jeśli musimy je wymyślać siłą naszej wyobraźni. Taleb dodaje:

Mamy tendencję do traktowania naszej wiedzy jako osobistej własności, którą należy chronić i bronić. Jest ona ozdobą, która pozwala nam wznieść się w porządku dziobania. Tak więc ta tendencja do obrażania bibliotecznej wrażliwości Eco poprzez skupianie się na tym, co znane, jest ludzkim uprzedzeniem, które rozciąga się na nasze operacje umysłowe. Ludzie nie chodzą z anty-życiorysami mówiącymi o tym, czego nie studiowali lub nie doświadczyli (to zadanie ich konkurentów), ale byłoby miło, gdyby to robili. Tak jak musimy postawić na głowie logikę biblioteczną, będziemy pracować nad postawieniem na głowie samej wiedzy.

Notując, że jego teoria Czarnego Łabędzia skupia się na „naszym niezrozumieniu prawdopodobieństwa niespodzianek”, ponieważ nie doceniamy wartości tego, czego nie wiemy i bierzemy to, co wiemy „trochę zbyt poważnie”, Taleb wyobraża sobie idealnego tancerza w tangu z wiedzą:

Nazywajmy go antischolarem – kimś, kto koncentruje się na nieprzeczytanych książkach i stara się nie traktować swojej wiedzy jako skarbu, czy wręcz posiadania, a nawet urządzenia podnoszącego samoocenę – sceptycznym empirykiem.

Uzupełnij Czarnego łabędzia, który fascynuje w całości, o astrofizyka Marcelo Gleisera o tym, jak żyć z tajemnicą w kulturze ogarniętej obsesją pewności, filozofkę Hannah Arendt o tym, jak pytania bez odpowiedzi nadają kształt ludzkiemu doświadczeniu, i powieściopisarkę Marilynne Robinson o pięknie nieznanego.

HT Bobulate